محمدیوسف واله اصفهانیمحمدیوسف واله اصفهانی، ادیب ، شاعر و از دیوانیان روزگار شاه‌صفی تا شاه‌سلیمان صفوی بوده است. فهرست مندرجات۲ - تولد ۳ - تحصیلات علوم دینی ۴ - مشغول به کار دیوانی ۵ - حضور در دربار شاه عباس ۶ - وزیر توپخانه ۷ - نخستین ماموریت نظامی ۸ - واله اصفهانی پس از مرگ شاه عباس دوم ۹ - مونس برادر ۱۰ - بیمار شدن واله ۱۱ - راه یابی دوباره به دربار ۱۲ - وفات ۱۳ - دارای اخلاق حسنه ۱۴ - ذوق شعری ۱۵ - مولف کتاب خلد برین ۱۶ - فرزندان واله ۱۷ - پانویس ۱۸ - منبع ۱ - بیوگرافیواله اصفهانی، محمدیوسف، مورخ، ادیب، شاعر و از دیوانیان روزگار شاه‌صفی تا شاه‌سلیمان صفوی بوده است. ۲ - تولدمحمدیوسف، فرزند میرزا حسین، در قزوین به دنیا آمد. از تاریخ تولد او آگاهی نداریم. استوری [۱]
استوری، ادبیات فارسی، ج۱، ص۱۳۱، بررسی زیستی کتابشناسی، لندن ۱۹۷۲.
بر این اساس که وی در جنگ قندهار (۱۰۵۸) هفتاد ساله بوده، تاریخ تولد او را ۸۸۶ دانسته است، اما با توجه به درگذشت محمدیوسف در ۱۱۰۵، این تاریخ درست نیست.۳ - تحصیلات علوم دینیمحمدیوسف بعد از دورۀ کودکی و جوانی، به کسب دانش پرداخت و در تحصیل علوم دینی تلاش بسیار کرد [۲]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۷۸.
۴ - مشغول به کار دیوانیو پس از اتمام درس، به کارهای دیوانی وارد شد. او در ۱۰۴۸، به دیوان اعلی رفت و به نوشتن دفتری از دفا‌تر توجیه دیوان اعلی پرداخت و با نفوذ برادرش، وحید قزوینی، در ۱۰۵۶ در بخش تحریر ارقام لازم‌الاحترام دیوان اعلی به کار مشغول شد. [۳]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۱، ص۲۸۷ـ ۲۸۸، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
[۴]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۱، ص۵۶۴، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
[۵]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة الشعراء، ج ۱، ص ۱۱۴، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۷۸.
۵ - حضور در دربار شاه عباسوی به سبب این شغل، همواره در دربار و سفرهای شاه حضور داشت، از جمله در لشکرکشی و سفر جنگی شاه‌عباس به قندهار، او نیز در دفترخانه شاهی حضور داشت. [۶]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۱، ص۵۶۴ـ ۵۶۵، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
۶ - وزیر توپخانهدر ۱۰۶۶، شاه‌عباس دوم در ساختار سپاه صفوی تغییراتی ایجاد کرد و تشکیلات اداری توپخانه را، همچون دیگر بخشهای سپاه، مستقل کرد و دستور داد دفا‌تر خرج توپخانه از دیگر بخشهای سپاه جدا شود و محمدیوسف را نیز به وزارت توپخانه منصوب کرد. [۷]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۱، ص۵۶۳ـ ۵۶۵، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
[۸]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۷۸.
۷ - نخستین ماموریت نظامیدر همان سال، محمد یوسف نخستین مأموریت نظامیش را انجام داد، که همراهی با الله‌ویردی خان (بیگلربیگی کوهگیلویه) برضد سبحان قلی‌خان و ازبکان، و حفظ امنیت مرزهای خراسان بود. [۹]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۱، ص۵۸۲ـ۵۸۳، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
۸ - واله اصفهانی پس از مرگ شاه عباس دومواله اصفهانی پس از مرگ شاه‌عباس دوم، در روزگار شاه‌سلیمان صفوی، و حتی پس از برکناری برادرش وحید قزوینی از مشاغلش در ۱۰۸۴، همچنان وزیرتوپخانه ماند. ۹ - مونس برادروی طی هفده سال خانه‌نشینی برادرش، همواره انیس او بود. وحید قزوینی در ۱۱۰۱ صدر‌اعظم شاه‌سلیمان صفوی شد. ۱۰ - بیمار شدن والهمحمدیوسف گمان کرد که برادرش، همچون گذشته، او را برخواهد کشید، اما وحید فقط به او وعده داد. محمد یوسف در این باره نوشته است که هرچه روز و شب را می‌شمردم، خبری از توجه برادرم نبود. وی سرانجام، از سردی مهر برادرش، بیمار شد ویک سال در بستر بیماری بود. ۱۱ - راه یابی دوباره به درباردر این دوران همۀ خویشانش، جز برادرش محمدطاهر وحید، از اودلجویی کردند و او سرانجام، پس از دلجویی شاه‌سلیمان، از بستر بیماری برخاست و حتی به دربار راه یافت. [۱۰]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ص ۵۶۶ـ ۵۶۹، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
۱۲ - وفاتواله اصفهانی در ۱۱۰۵ یا ۱۱۰۶ در اصفهان درگذشت. ۱۳ - دارای اخلاق حسنهاو از خوشنویسان دیوانی بود. [۱۱]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۷۸.
[۱۲]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۱، ص۲۱، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
علی قلی واله داغستانی او را مجموعه‌ای از کمالات و محسّنات دانسته است. [۱۳]
علی‌قلی واله داغستانی، ریاض‌الشعراء، ج ۴، ص ۲۴۶۴، چاپ محسن ناجی نصرآبادی، تهران ۱۳۸۴.
۱۴ - ذوق شعریوی شعر هم می‌سرود و واله تخلص می‌کرد. نصرآبادی [۱۴]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة الشعراء، ج۱، ص۱۱۴، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۷۸.
نوشته است که او در نظم و نثر سحرپرداز و بی‌شریک بود، و افزوده است که تفسیری هم دارد، اما نام آن را ذکر نکرده است.۱۵ - مولف کتاب خلد برینواله اصفهانی جز کتاب خلدبرین که تاریخ عمومی است از تاریخ پیامبران تا سال ۱۰۷۱ــ رسالۀ کوتاهی در شرح‌حال خاندانش داردکه گویا بخشی از کتاب خلدبرین است. [۱۵]
محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، ج۲، ص۶۱۰، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰.
۱۶ - فرزندان والهوالهاصفهانی پنج پسر داشت: میرزا رحیم که جانشین او در وزارت توپخانه شد، محمدنعیم، میرزا نصیر (مستوفی رامکوه)، میرزا اشرف، و میرزا هاشم، که همگی کارهای دیوانی می-کردند و از خوشنویسان اواخر عصر صفوی نیز بودند. [۱۶]
محمدابراهیم نصیری، دستور شهریاران، ج۱، ص۵۸، چاپ محمدنادر نصیری‌مقدم، تهران ۱۳۷۳.
منابع : (۱) علی صدرایی خویی و ابوالفضل حافظیان بابلی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ عمومی آیت‌الله العظمی گلپایگانی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ مصطفی درایتی، تهران ۱۳۸۸. (۲) محمدطاهر نصرآبادی، تذکرة الشعراء، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۷۸. (۳) محمدابراهیم نصیری، دستور شهریاران، چاپ محمدنادر نصیری‌مقدم، تهران ۱۳۷۳. (۴) محمدیوسف واله اصفهانی، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلدبرین)، چاپ محمد نصیری، تهران ۱۳۸۰. (۵) علی‌قلی واله داغستانی، ریاض‌الشعراء، چاپ محسن ناجی نصرآبادی، تهران ۱۳۸۴. ۶) استوری، ادبیات فارسی، بررسی زیستی کتابشناسی، لندن ۱۹۷۲؛ ۱۷ - پانویس
۱۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «واله اصفهانی»، شماره۶۸۶۳. |